کبد چرب، از بیماری‌های شایع کبدی می‌باشد که به دلیل انباشته شدن چربی در کبد (جگر) بروز پیدا می‌کند. زمانی که میزان چربی در کبد بیش از ۵ درصد از وزن کلی کبد باشد، این وضعیت به عنوان کبد چرب شناخته می‌شود و می‌تواند پیش‌زمینه‌ای برای مشکلات جدی‌تر کبدی مانند التهاب و سایر بیماری‌های کبدی باشد.
این بیماری در گریدهای مختلف طبقه‌بندی می‌شود که هر گرید نشان‌دهنده شدت و نوع آسیب به کبد است. آگاهی از انواع و گریدهای کبد چرب نقش مهمی در پیشگیری، تشخیص زودهنگام و مدیریت مؤثر بیماری ایفا می‌کند.
کبد چرب چیست؟
کبد چرب (fatty liver disease یا steatotic liver disease) وضعیتی است که در آن میزان زیادی چربی (معمولاً تری‌گلیسیرید) درون سلول‌های کبد (هپاتوسیت‌ها) تجمع پیدا می‌کند. این تجمع می‌تواند باعث تورم سلول‌های کبد و افزایش اندازه کل کبد (در برخی موارد، بزرگی کبد با لمس قابل تشخیص می‌باشد) شود.
کبد چرب (یا استئاتوز) معمولاً زمانی که مقدار چربی بیش از 5 درصد وزن کبد را تشکیل دهد، مشکل‌ساز می‌شود. این بیماری می‌تواند مقدمه‌ای برای مشکلات جدی‌تر مانند التهاب (هپاتیت) و بیماری‌های دیگر کبدی باشد.
انواع کبد چرب
کبد چرب در دو نوع الکلی و غیرالکلی بروز می‌یابد. در نوع الکلی (Alcoholic Fatty Liver)، مصرف مداوم و زیاد الکل باعث تجمع چربی در کبد می‌شود و این امر به تدریج می‌تواند منجر به سیروز، نارسایی یا سرطان کبد گردد. علائم اصلی نوع الکلی کبد چرب شامل خستگی، تهوع، کاهش اشتها، درد شکم و در موارد شدید زردی است.
در کبد چرب غیرالکلی (Non-Alcoholic Fatty Liver یا NAFLD)، عواملی مانند چاقی، مقاومت به انسولین و دیابت نوع ۲ در شکل‌گیری بیماری نقش دارند. این نوع از کبد چرب به دو دسته کبد چرب ساده (NAFL) و استئاتوهپاتیت (NASH) تقسیم می‌شود. در کبد چرب ساده فقط چربی در کبد انباشته می‌شود، اما در استئاتوهپاتیت علاوه بر تجمع چربی، التهاب و آسیب سلولی هم رخ می‌دهد. علائم این نوع غالباً پنهان است و در مراحل پیشرفته می‌تواند به شکل خستگی، درد شکم یا زردی بروز کند. همچنین، احتمال پیشرفت به سیروز، سرطان کبد یا بیماری‌های قلبی عروقی نیز وجود دارد.
برای پیشگیری و کنترل هر دو نوع کبد چرب، تشخیص زودهنگام از طریق آزمایش خون و سونوگرافی، اصلاح سبک زندگی با کاهش وزن و افزایش فعالیت بدنی، مدیریت دیابت و چربی خون و در صورت ابتلا به کبد چرب الکلی، کاهش یا قطع مصرف الکل بسیار مؤثر است.
مراحل یا گریدهای کبد چرب
کبد چرب می‌تواند در چهار مرحله یا گرید پیشرفت کند. این مراحل از جمع شدن ساده چربی در کبد تا فیبروز و سیروز کامل متغیر می‌باشد و در صورت عدم تشخیص یا درمان مناسب، ممکن است به آسیب جدی و گاه جبران‌ناپذیر در کبد منجر شود. در ادامه مقاله، چهار گرید کبد چرب و ویژگی‌های هر مرحله توضیح داده می‌شوند.
گرید کبد چرب 1 (A)
در اولین گرید کبد چرب، کبد مقدار مشخصی چربی (عمدتاً تری‌گلیسرید) را در درون سلول‌های خود انباشته می‌کند. حجم این چربی معمولاً در حدود ۵ تا ۳۳ درصد از بافت کبد را دربر می‌گیرد. بسیاری از افراد در این مرحله علامت خاصی ندارند و ممکن است تنها از طریق آزمایش خون یا سونوگرافی متوجه ابتلاء خود به کبد چرب شوند. خوشبختانه گرید ۱ با اصلاح سبک زندگی، تغذیه مناسب و فعالیت بدنی قابل درمان می‌باشد.
گرید کبد چرب ۲ (B)
در گرید کبد چرب ۲، که از آن با عنوان استئاتوهپاتیت (NASH) نیز یاد می‌شود، علاوه بر تجمع چربی در سلول‌های کبدی، التهاب و آسیب سلولی هم رخ می‌دهد. این مرحله که حدود ۳۴ تا ۶۶ درصد از بافت کبد را درگیر می‌کند، می‌تواند زمینه‌ساز فیبروز و تشکیل اسکار در بافت کبد باشد. اگر در این مرحله روند بیماری کنترل نشود، احتمال پیشرفت به مراحل خطرناک‌تر و بروز عوارض جدی وجود دارد.
معمولاً کبد چرب در مرحله ۲، همانند گرید ۱، علائم خاص و قابل‌توجهی ندارد. (گرید 1 و گرید 2 مرحله خاموش بیماری می‌باشند). اما برخی افراد ممکن است احساس خستگی، ضعف عمومی یا بی‌حالی خفیف داشته باشند (البته این علائم می‌توانند بخاطر علل دیگری نیز بروز یابند). به همین دلیل، تشخیص بیماری در این مراحل غالباً دشوار است و توصیه می‌شود در صورت وجود عوامل خطر (مانند چاقی، دیابت، چربی خون بالا یا سابقه خانوادگی) به‌طور منظم آزمایش‌های مورد نیاز انجام شود.
گرید کبد چرب ۳ (C) یا فیبروز کبدی
در گرید ۳، التهاب مداوم موجب ایجاد بافت اسکار یا فیبروز در کبد می‌شود. در این مرحله بیش از ۶۶ درصد از بافت کبد درگیر تجمع چربی است. فیبروز می‌تواند از خفیف تا شدید متغیر باشد و با پیشرفت آن، عملکرد طبیعی کبد به طور فزاینده‌ای دچار اختلال می‌شود. در گرید کبد چرب 3، ممکن است علائمی مانند درد در ناحیه بالای سمت راست شکم، خستگی شدید و مداوم، کاهش وزن ناخواسته و احساس ضعف عمومی ظاهر شوند.
گرید کبد چرب ۴ (D) یا سیروز کبدی
آخرین و شدیدترین مرحله کبد چرب، سیروز کبدی است. در این مرحله، بافت طبیعی کبد تا حد زیادی به اسکار تبدیل شده و شکل و عملکرد کبد به طور جدی مختل می‌شود. اگر آسیب بسیار پیشرفته باشد، عوارض خطرناکی مانند نارسایی کبد، تجمع مایع در شکم (آسیت) و در برخی موارد حتی نیاز به پیوند کبد پیش می‌آید. علائمی همچون زردی پوست و چشم‌ها (یرقان)، خارش پوست، تورم پاها، کبودی و خونریزی آسان، ادرار تیره و مدفوع روشن، حالت تهوع و استفراغ، کاهش اشتها و وزن، بزرگی طحال و گیجی نیز ممکن است مشاهده شود. بروز این نشانه‌ها، حاکی از پیشرفت قابل توجه بیماری است و نیاز به مداخلات جدی پزشکی دارد.
نکته: در گریدهای پیشرفته، مراجعه سریع به پزشک برای کنترل عوارض و جلوگیری از آسیب بیشتر اهمیت اساسی دارد. انتخاب بهترین آزمایشگاه در ورامین و مناطق اطراف آن (پاکدشت، قرچک، پیشوا و جوادآباد) می‌تواند به کسب نتایج درست آزمایشگاهی و تشخیص به موقع کبد چرب شما کمک نماید. تشخیص زودهنگام و کنترل مناسب از طریق رعایت رژیم غذایی سالم، ورزش منظم و مدیریت عوامل زمینه‌ساز مانند دیابت یا چربی خون بالا، می‌تواند از پیشرفت این بیماری به مراحل خطرناک‌تر جلوگیری کند.
تشخیص کبد چرب
تشخیص کبد چرب معمولاً توسط پزشک داخلی یا فوق‌تخصص گوارش و کبد انجام می‌شود و شامل چند مرحله است. در قدم اول، پزشک ضمن بررسی سوابق پزشکی بیمار، معاینه فیزیکی را انجام می‌دهد تا هرگونه نشانه نظیر بزرگ شدن کبد یا درد در ناحیه بالای سمت راست شکم را تشخیص دهد. سپس به منظور ارزیابی دقیق‌تر سلامت کبد، آزمایش‌های خون مختلفی درخواست می‌شود که می‌تواند شامل سنجش آنزیم‌های کبدی (AST و ALT)، چربی خون (کلسترول و تری‌گلیسرید)، قند خون ناشتا و سایر فاکتورهای مرتبط باشد.
برای تصویربرداری و ارزیابی ساختار کبد، روش‌هایی مانند سونوگرافی، ام‌آر‌آی (MRI) و سی‌تی‌اسکن (CT Scan) به کار می‌رود. در کنار این روش‌ها، فیبرو اسکن نیز به عنوان روشی غیرتهاجمی برای بررسی میزان سفتی (فیبروز) کبد مورد استفاده قرار می‌گیرد. در صورتی که پزشک نیاز به اطلاعات دقیق‌تری درباره نوع و شدت آسیب کبد داشته باشد، بیوپسی (نمونه‌برداری) از کبد انجام می‌شود که معتبرترین روش تشخیصی برای تعیین گرید یا مرحله کبد چرب به‌شمار می‌رود.
در نهایت، با توجه به نتایج معاینات، آزمایش‌ها و روش‌های تصویربرداری، پزشک می‌تواند وجود کبد چرب و گرید یا مرحله آن را مشخص کرده و در صورت نیاز، برنامه درمانی مناسب را آغاز کند.
برای درخواست هرگونه مشاوره ژنتیکی تلفنی و نمونه‌گیری در آزمایشگاه جهت انجام آزمایش کبد چرب، با تلفن 1650 آزمایشگاه پاتوبیولوژی و ژنتیک پزشکی پارس لب تماس بگیرید.
آنچه از مقاله «انواع گریدهای کبد چرب چیست؟» آموختیم
کبد چرب یک بیماری پیش‌رونده می‌باشد که می‌تواند از تجمع ساده چربی در کبد (گرید ۱) تا مراحل پیشرفته‌تر فیبروز و سیروز کبدی (گرید ۳ و ۴) پیشرفت کند. هر گرید از کبد چرب نشان‌دهنده میزان و نوع آسیب وارد شده به کبد است و نیاز به مداخلات درمانی متناسب با شدت بیماری دارد. در مراحل اولیه (گریدهای ۱ و ۲)، معمولاً علائم خاصی مشاهده نمی‌شود و تشخیص اغلب از طریق آزمایش‌های روتین انجام می‌گیرد. اما با پیشرفت به گریدهای بالاتر، علائمی مانند درد شکم، خستگی شدید و زردی پوست و چشم‌ها ظاهر می‌شوند که نیازمند توجه فوری پزشکی است.
تشخیص دقیق گرید کبد چرب از طریق آزمایش‌های خونی، تصویربرداری‌های تخصصی و در برخی موارد بیوپسی کبدی، امکان ارائه درمان‌های هدفمند و جلوگیری از پیشرفت بیماری را فراهم می‌کند. اصلاح سبک زندگی شامل کاهش وزن، رژیم غذایی متعادل و فعالیت بدنی منظم، به همراه مدیریت عوامل متابولیکی مانند دیابت و چربی خون، می‌تواند تأثیر قابل توجهی در کنترل و بهبود وضعیت کبد داشته باشد. در مراحل پیشرفته‌تر مانند فیبروز و سیروز کبدی، مداخلات پزشکی جدی‌تر و حتی پیوند کبد ممکن است ضروری باشد.
آگاهی از گریدهای مختلف کبد چرب و اهمیت تشخیص زودهنگام، به افراد کمک می‌کند تا با انجام اقدامات پیشگیرانه مناسب، سلامت کبد خود را حفظ کرده و از بروز عوارض جدی‌تر جلوگیری کنند. به همین دلیل، شناخت دقیق مراحل پیشرفت کبد چرب و مراجعه به پزشک در صورت وجود عوامل خطر یا مشاهده علائم مشکوک، بسیار ضروری است. انجام آزمایشات تشخیصی در بهترین آزمایشگاه ورامین و مناطق اطراف آن، از جمله پاکدشت، قرچک، پیشوا و جوادآباد، گامی مؤثر در حفظ سلامت کبد و ارتقاء کیفیت زندگی افراد به شمار می‌آید.
- منابع:
https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/15831-fatty-liver-disease
