بارداری با ذخیره تخمدان صفر یکی از چالش‌های مهم در حوزه سلامت باروری است. ذخیره تخمدان، که به تعداد و کیفیت تخمک‌های باقی‌مانده در تخمدان‌ها اشاره دارد، نقش کلیدی در توانایی باروری زنان ایفا می‌کند. کاهش ذخیره تخمدان و یا ذخیره تخمدان صفر به معنای کاهش یا عدم وجود تخمک‌های کافی برای باروری است. این مسئله می‌تواند ناشی از عوامل مختلفی مانند افزایش سن، عوامل ژنتیکی، جراحی‌های تخمدانی، یا دلایل ناشناخته باشد.
با این حال، پیشرفتهای علمی و روش‌های مدرن کمک باروری، امید تازه‌ای به زنان در این شرایط بخشیده است. در این مقاله، ضمن بررسی دلایل کاهش ذخیره تخمدان و تأثیر آن بر بارداری، به راهکارهای درمانی و حفظ باروری در این شرایط خواهیم پرداخت.
منظور از ذخیره تخمدان (Ovarian Reserve) چیست؟
ذخیره تخمدان اشاره به پتانسیل تولیدمثلی باقی‌مانده در تخمدان‌های یک زن بر اساس تعداد و کیفیت تخمک‌ها دارد. کاهش ذخیره تخمدان به معنای از دست دادن توانایی تولیدمثلی طبیعی در اثر کاهش تعداد یا کیفیت تخمک‌ها است.
ذخیره تخمدان بخشی از ساعت بیولوژیکی زنان محسوب می‌شود. سرعت کاهش تخمک‌های یک زن نسبت به زن دیگر متفاوت می‌باشد. برخی از خانم‌ها می‌توانند در دهه 40 زندگی خود هنوز بارور باشند، در حالی که برخی دیگر ممکن است در دهه 20 باروری خود را از دست بدهند.
زنان با حدود 2 میلیون تخمک متولد می‌شوند که این تعداد، تمامی تخمک‌های موجود در طول عمر آنها را تشکیل می‌دهد. تا زمان بلوغ، این تعداد به حدود 400,000 تخمک کاهش می‌یابد. در اواخر دهه 30 زندگی، تعداد تخمک‌ها به حدود 27,000 می‌رسد و در زمان یائسگی معمولاً فقط حدود 1,000 تخمک در تخمدان‌ها باقی می‌ماند.
دلایل کاهش ذخیره تخمدان
ذخیره تخمدان کم یا همان کاهش ذخیره تخمدان (Diminished Ovarian Reserve یا DOR)، به کاهش توانایی تولیدمثل تخمدان‌ها به دلیل تعداد کم یا کیفیت پایین تخمک‌های باقی‌مانده اشاره دارد. در صورتی که ذخیره تخمدان به طور کامل از بین برود و هیچ تخمکی در تخمدان‌ها باقی نماند، به این وضعیت ذخیره تخمدان صفر گفته می‌شود. در چنین حالتی، تخمدان‌ها دیگر قادر به تولید تخمک برای باروری نیستند و بارداری طبیعی امکان‌پذیر نخواهد بود.
در بیشتر موارد، کاهش ذخیره تخمدان به دلیل افزایش سن و پیری طبیعی رخ می‌دهد، اما عوامل دیگری نیز می‌توانند در این فرآیند نقش داشته باشند، از جمله:
- سیگار کشیدن
- نقایص ژنتیکی (مانند نقص کروموزوم X شکننده و دیگر اختلالات کروموزوم X)
- درمان‌های تهاجمی (همچون پرتودرمانی برای درمان سرطان)
- جراحی‌های تخمدانی (مثل جراحی برای درمان آندومتریوز)
- علت ناشناخته یا بیماری ایدیوپاتیک (Idiopathic)
در بسیاری از موارد، علت دقیق کاهش ذخیره تخمدان یافت نمی‌شود. زنان با ذخیره تخمدان کم، شانس بارداری کمتری چه به‌طور طبیعی و چه از طریق لقاح آزمایشگاهی (IVF) دارند. همچنین، کیفیت پایین تخمک‌ها می‌تواند احتمال سقط جنین را افزایش دهد.
تشخیص ذخیره تخمدان صفر یا کم در بانوان
در بیشتر خانم‌ها، کاهش ذخیره تخمدان هیچ علامتی ندارد. برخی زنان ممکن است تغییراتی در دوره قاعدگی خود مشاهده کنند (مانند کوتاه شدن دوره از ۲۸ روز به ۲۵ روز)، اما اغلب زنان زمانی متوجه کاهش ذخیره تخمدان خود می‌شوند که آزمایش‌های تشخیصی انجام دهند.
این آزمایش‌ها شامل سونوگرافی واژینال و آزمایش هورمونی برای هورمون محرک فولیکول (FSH)، استرادیول (نوعی استروژن) و هورمون آنتی مولرین (AMH) می‌باشد.
سطوح FSH بالای ۱۰ mIU/mL یا استرادیول برابر یا بیشتر از ۸۰ pg/mL در روز سوم از چرخه قاعدگی می‌تواند نشان‌دهنده کاهش ذخیره تخمدان باشد. سطح پایین AMH (کمتر از ۱.۰ نانوگرم در میلی‌لیتر) هم نشان‌دهنده شانس پایین بارداری پس از لقاح آزمایشگاهی (IVF) است. اگر سطح AMH به حدی پایین باشد که قابل اندازه‌گیری نباشد، شانس بارداری به طور طبیعی یا حتی با روش‌های کمک‌باروری به شدت کاهش می‌یابد.
آزمایش ذخیره تخمدان برای چه کسانی تجویز می‌شود؟
آزمایش ذخیره تخمدان معمولاً برای زنانی که ۳۵ سال یا بیشتر سن دارند یا جراحی تخمدان انجام داده‌اند، تجویز می‌شود. همچنین، زنانی که به درمان‌هایی مانند تحریک تخمک‌گذاری با گنادوتروپین‌های خارجی پاسخ ضعیفی داده‌اند، نیز نیاز به این آزمایش دارند. انجام آزمایشات لازم در بهترین آزمایشگاه ورامین و مناطق اطراف آن (پاکدشت، قرچک، پیشوا و جوادآباد) به کسب نتایج دقیق آزمایشگاهی و اطلاع درست از وضعیت خود کمک می‌نماید.
آیا بارداری با ذخیر تخمدان کم امکان‌پذیر است؟
داشتن ذخیره تخمدان کم به این معنا نیست که بارداری غیرممکن است، بلکه نشان‌دهنده کاهش تعداد و گاهی کیفیت تخمک‌ها می‌باشد. در این شرایط، ممکن است بارداری چالش‌برانگیزتر باشد، اما همچنان روش‌ها و راهکارهایی برای دستیابی به بارداری وجود دارد.
در برخی موارد، با وجود کاهش ذخیره تخمدان، امکان بارداری طبیعی همچنان وجود دارد. با این حال، به دلیل اهمیت زمان، پزشکان معمولاً توصیه می‌کنند که مدت زمان انتظار برای بارداری طبیعی طولانی نشود و موازی با آن بررسی‌های دقیق و استفاده از روش‌های کمک باروری نیز در نظر گرفته گردد.
در ادامه، برخی از روش‌های کمک باروری در صورت داشتن ذخیره تخمدان کم بیان می‌شود.
لقاح آزمایشگاهی (IVF) با تخمک‌های خود فرد
در روش لقاح آزمایشگاهی (IVF)، از داروهای تحریک‌کننده به منظور ترغیب تخمدان‌ها جهت تولید تعداد تخمک بیشتر استفاده می‌شود. این تخمک‌ها سپس جمع‌آوری می‌گردند و در آزمایشگاه با اسپرم (از شریک زندگی یا اهداکننده) لقاح می‌یابند و جنین‌های حاصل به رحم منتقل می‌شوند.
باید به این نکته اشاره کرد، زنان با ذخیره تخمدان پایین ممکن است تعداد کمتری تخمک قابل برداشت داشته باشند، اما با این وجود، شانس بارداری همچنان وجود دارد.
همچنین، میزان موفقیت IVF بسته به عوامل مختلفی از جمله سن فرد، علت کاهش ذخیره تخمدان و پاسخ بدن به داروهای تحریک تخمک‌گذاری متفاوت است.
استفاده از تخمک اهدایی (Donor Egg)
در صورتی که کیفیت یا کمیت تخمک‌های فرد بسیار پایین باشد، استفاده از تخمک اهدایی می‌تواند یکی از مطمئن‌ترین روش‌ها برای بارداری باشد. در این روش، تخمک اهدایی با اسپرم همسر (یا اسپرم اهدایی) لقاح داده می‌شود و جنین حاصل به رحم مادر گیرنده منتقل می‌گردد. در این روش اگرچه فرزند از نظر ژنتیکی به مادر گیرنده شباهتی نخواهد داشت، اما می‌تواند از نظر ژنتیکی به پدر (یا اسپرم اهدایی) وابسته باشد و فرایند بارداری نیز در رحم مادر گیرنده انجام خواهد شد.
فریز تخمک یا جنین
اگر پزشک متخصص پیش‌بینی کند که ذخیره تخمدان خانم در آینده نزدیک کاهش بیشتری خواهد یافت، فریز کردن تخمک یا جنین می‌تواند روشی موثر برای حفظ باروری باشد. در فرآیند فریز جنین، ابتدا تخمک‌ها با اسپرم لقاح داده می‌شوند و جنین‌های تشکیل‌شده منجمد می‌گردند تا در زمان مناسب برای انتقال به رحم مورد استفاده قرار گیرند. این روش می‌تواند شانس بارداری را در آینده افزایش دهد.
در روش فریز تخمک، پس از تحریک تخمدان و برداشت تخمک‌های بالغ، آنها را در شرایط آزمایشگاهی منجمد می‌کنند.
به طور کلی، هیچ راهی برای افزایش یا بازگرداندن تعداد تخمک‌ها در بدن وجود ندارد. از زمان تولد، تخمک‌ها به صورت محدود در تخمدان ذخیره شده‌اند و با گذشت زمان، هم تعداد آنها کاهش می‌یابد و هم ممکن است کیفیتشان افت کند. بنابراین، در صورتی که احتمال کاهش سریع ذخیره تخمدان مطرح باشد، توصیه می‌شود در اسرع وقت با یک متخصص زنان و زایمان یا ناباروری مشورت کنید تا بهترین راهکارها برای حفظ باروری بررسی گردد.
برای درخواست هرگونه مشاوره ژنتیکی تلفنی و نمونه‌گیری در آزمایشگاه جهت انجام آزمایش تشخیص ذخیره تخمدان کم یا صفر، با تلفن 1650 آزمایشگاه پاتوبیولوژی و ژنتیک پزشکی پارس لب تماس بگیرید.
آنچه از مقاله «بارداری با ذخیره تخمدان صفر چیست؟» آموختیم
با وجود اینکه کاهش یا صفر شدن ذخیره تخمدان می‌تواند بارداری را دشوارتر کند، اما به هیچ وجه به معنای پایان قطعی امید به مادر شدن نیست. روش‌های پیشرفتهای نظیر لقاح آزمایشگاهی (IVF) با تخمک‌های خود یا تخمک اهدایی، فریز تخمک یا جنین و دیگر تکنیک‌های کمک باروری می‌توانند شانس بارداری را افزایش دهند.
همچنین، در صورت اقدام به موقع و مشاوره با متخصصین، امکان بهره‌گیری از راهکارهای مناسب برای حفظ باروری و باردار شدن وجود دارد. توصیه می‌شود زنان با کاهش ذخیره تخمدان یا نگرانی درباره توانایی باروری خود، هرچه زودتر آزمایشات لازم را در یک آزمایشگاه معتبر (همچون بهترین آزمایشگاه ورامین و مناطق اطراف آن از جمله پاکدشت، قرچک، پیشوا و جوادآباد) انجام دهند و با متخصصان مشورت کنند تا برنامه‌ای دقیق و شخصی‌سازی شده برای مدیریت وضعیت و دستیابی به اهداف باروری تنظیم گردد. پیشرفت علم در این حوزه نویدبخش راه‌حل‌هایی است که می‌تواند مسیر مادر شدن را حتی در دشوارترین شرایط هموار سازد.
- منابع:
https://fertility.womenandinfants.org/services/women/diminished-ovarian-reserve
