هیپرپلازی مادرزادی آدرنال چیست؟

هیپرپلازی مادرزادی آدرنال یکی از اختلالات ژنتیکی شناخته‌شده‌ای است که بر عملکرد غدد فوق کلیوی تأثیر می‌گذارد. این بیماری به دلیل نقص در تولید هورمون‌های ضروری مانند کورتیزول و آلدوسترون رخ می‌دهد و در مواردی باعث افزایش غیرطبیعی تولید آندروژن‌ها می‌شود. علائم این اختلال از بدو تولد تا بزرگسالی می‌تواند تأثیرات متفاوتی بر رشد، بلوغ جنسی و سلامت عمومی فرد داشته باشد.

در این مقاله، به بررسی علل، انواع، علائم، روش‌های تشخیص و درمان‌های موجود برای این بیماری پرداخته می‌شود تا آگاهی بیشتری در مورد این اختلال پیچیده به دست آید و اهمیت مدیریت صحیح آن روشن‌تر گردد.

اختلال Congenital Adrenal Hyperplasia

هیپرپلازی مادرزادی آدرنال (CAH) یک اختلال ژنتیکی می‌باشد که غدد فوق کلیوی را تحت تأثیر قرار می‌دهد. این اختلال موجب عدم تولید کافی هورمون‌های ضروری مانند کورتیزول و آلدسترون می‌شود و در عین حال ممکن است تولید آندروژن‌ها را به طور غیرطبیعی افزایش دهد.

غدد فوق کلیوی هورمون‌های کورتیزول، آلدسترون و آندروژن‌ها را تولید می‌کند. کورتیزول به بدن در پاسخ دادن به بیماری، آسیب و استرس کمک می‌کند. این هورمون همچنین فشار خون، سطح انرژی و قند خون را تنظیم کند. آلدسترون نیز به تنظیم سطح نمک و آب در بدن کمک می‌نماید و فشار خون و حجم خون را کنترل می‌کند. آندروژن‌ها (از هورمون‌های جنسی مردانه هستند) هم در شروع بلوغ و رشد بدن نقش دارند. تستوسترون قوی‌ترین آندروژن می‌باشد.

انواع هیپرپلازی مادرزادی آدرنال

هیپرپلازی مادرزادی آدرنال (CAH) به دو نوع اصلی تقسیم می‌شود: هیپرپلازی کلاسیک و هیپرپلازی غیرکلاسیک.

هیپرپلازی کلاسیک (Classic congenital adrenal hyperplasia)

این نوع از بیماری، جدی‌ترین و خطرناک‌ترین فرم هیپرپلازی مادرزادی غدد آدرنال است که می‌تواند مشکلات شدیدی را در غدد فوق کلیوی ایجاد کند و باعث شوک و کما شود. در صورت عدم تشخیص به موقع هیپرپلازی کلاسیک و درمان نشدن آن، امکان فوت فرد هم وجود دارد. معمولاً تشخیص این بیماری در زمان تولد انجام می‌شود. نوع کلاسیک CAH در 1 نفر از هر 10,000 تا 15,000 نفر در ایالات متحده و اروپا دیده می‌شود.

هیپرپلازی کلاسیک خود به دو زیرگروه تقسیم می‌شود:

• Salt-wasting CAH: این نوع از هیپرپلازی کلاسیک، شدیدترین نوع می‌باشد. در صورت داشتن این نوع از هیپرپلازی کلاسیک، غدد فوق کلیوی مقدار کمی آلدوسترون تولید خواهند کرد. آلدوسترون مسئول تنظیم سطح نمک (سدیم) در خون است. بنابراین وقتی که مقدار آلدوسترون کم باشد، بدن نمی‌تواند سطح نمک خون را به درستی تنظیم کند و مقدار زیادی نمک از طریق ادرار دفع می‌شود. همچنین در این حالت، تولید کورتیزول در بدن کاهش یافته و تولید آندروژن‌ها افزایش می‌یابد. این تغییرات می‌توانند به مشکلات جدی و تهدیدکننده‌ای برای سلامت فرد منجر شوند.
• Simple-virilizing CAH: این نوع از هیپرپلازی کلاسیک نسبت به نوع قبلی، ملایم‌تر است. در این نوع هیپرپلازی کلاسیک، کمبود آلدوسترون کمتر جدی است و علائم تهدیدکننده زندگی وجود ندارد، اما همچنان بدن کورتیزول کافی تولید نمی‌کند و آندروژن بیش از حد ساخته می‌شود. افزایش آندروژن‌ها می‌تواند علائم مربوط به رشد و بلوغ جنسی را ایجاد کند.

هیپرپلازی غیرکلاسیک  (Nonclassic CAH)

هیپرپلازی غیرکلاسیک، خفیف‌ترین نوع هیپرپلازی مادرزادی آدرنال است و معمولاً در دوران کودکی، نوجوانی یا بزرگ‌سالی مشاهده می‌گردد. بیماران ممکن است دارای علائم مشخصی نباشند، اما در برخی موارد، به دلیل تولید بیش از حد آندروژن‌ها می‌توانند علائمی را بروز دهند (این افزایش آندروژن‌ها می‌تواند منجر به مشکلاتی در رشد و بلوغ جنسی شود). این نوع از CAH معمولاً نیاز به درمان مداوم ندارد، اما در صورت بروز علائم، مدیریت مناسب می‌تواند به کاهش اثرات آن کمک کند. نوع غیرکلاسیک CAH شیوع بیشتری دارد و حدود 1 نفر از هر 100 تا 200 نفر را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

علاوه بر دو نوع اصلی (که 95% از موارد را شامل می‌شوند)، انواع نادری از CAH هم وجود دارند که هر کدام علائم خاص خود را دارند.

علائم هیپرپلازی مادرزادی آدرنال یا CAH

افراد مبتلاء به CAH کلاسیک علائم زیر را از خود بروز می‌دهند:

• دستگاه تناسلی خارجی مبهم در نوزادان دختر (AFAB)
• بروز ویژگی‌های مردانه در افراد AFAB
• بزرگ‌شدن آلت تناسلی در نوزادان پسر (AMAB)
• علائم بلوغ زودرس (تغییر صدا، آکنه شدید، رویش موهای زائد در ناحیه تناسلی و زیربغل)
• رشد سریع قد
• اختلال در چرخه قاعدگی
• وجود تومورهای خوش‌خیم بیضه
• ناباروری
• کم‌آبی بدن
• سدیم پایین خون (هیپوناترمی)
• فشار خون پایین (هیپوتانسیون)
• ضربان قلب نامنظم (ضربان قلب نامنظم)
• کاهش قند خون
• اسیدوز متابولیک (اسیدی شدن خون)
• استفراغ
• اسهال
• کاهش وزن
• شوک

علائم CAH غیرکلاسیک به صورت زیر است:

• رشد سریع
• آکنه
• بلوغ زودرس
• رویش بیش از حد مو در صورت یا بدن افراد AFAB
• قاعدگی نامنظم
• ناباروری
• طاسی با الگوی مردانه
• بزرگ شدن آلت تناسلی و کوچک بودن بیضه‌ها در افراد AMAB

نکته: به علت خفیف‌تر بودن CAH غیرکلاسیک، ممکن است فرد متوجه علائم نشود. انجام آزمایش ادرار و خون در بهترین آزمایشگاه ورامین و حومه آن (پاکدشت، قرچک، پیشوا و جوادآباد) به تشخیص درست هیپرپلازی غیرکلاسیک کمک می‌کند.

علت بروز اختلال CAH

هیپرپلازی مادرزادی آدرنال بیشتر اوقات به دلیل کمبود یا نبود آنزیمی به نام ۲۱-هیدروکسیلاز ایجاد می‌شود و جهش‌های ژنتیکی سطح این آنزیم را تحت تأثیر قرار می‌دهند. با این حال در موارد نادر، کمبود آنزیم ۱۱-هیدروکسیلاز نیز می‌تواند عامل این بیماری باشد.

این اختلال به صورت اتوزومال مغلوب منتقل می‌شود، به این معنا که هر فرد دو نسخه از یک ژن را دریافت می‌کند؛ یکی از پدر و دیگری از مادر. بنابراین برای بروز CAH، فرد باید از هر والد یک نسخه جهش‌یافته از ژن عامل کمبود آنزیم را به ارث ببرد.

تشخیص هیپرپلازی مادرزادی آدرنال

از طریق آزمایش غربالگری نوزادان و گرفتن نمونه خون از پاشنه پای نوزاد می‌توان ابتلاء نوزادان به نوع کلاسیک CAH را تشخیص داد. همچنین، در صورت داشتن فرزند مبتلاء به CAH در خانواده، انجام تست‌های ژنتیکی پیش از تولد (آمنیوسنتز یا نمونه‌برداری از پرزهای جفتی) برای بررسی وضعیت ژنتیک جنین توصیه می‌شود. به این ترتیب، امکان تشخیص بیماری ژنتیکی هیپرپلازی قبل از تولد فراهم می‌گردد.

تشخیص نوع غیرکلاسیک CAH با استفاده از معاینه فیزیکی، آزمایش خون، آزمایش ادرار و در برخی موارد آزمایش ژنتیکی صورت می‌گیرد. معمولاً این آزمایشات بعد از بروز علائم انجام می‌شوند.

نکته: انجام این آزمایشات در بهترین آزمایشگاه ورامین و مناطق اطراف آن (پاکدشت، قرچک، پیشوا و جوادآباد) به کسب نتایج دقیق آزمایشگاهی کمک می‌نماید.

درمان CAH

درمان هیپرپلازی مادرزادی آدرنال (CAH) به نوع و شدت علائم بستگی دارد. اگرچه این بیماری درمان قطعی ندارد، اما می‌توان علائم آن را با داروها و سایر روش‌ها کنترل کرد.

در نوع کلاسیک، بیمار به دلیل کمبود هورمون‌ها نیازمند مصرف روزانه و مادام‌العمر داروها و مکمل‌هایی مانند قرص نمک (کلرید سدیم)، گلوکوکورتیکوئیدها و مینرالوکورتیکوئیدها است تا سطح هورمون‌ها به حالت طبیعی برگردد. در برخی موارد برای اصلاح دستگاه تناسلی مبهم نوزاد، عمل جراحی در چند ماه اول تولد انجام می‌شود. این عمل جراحی ممکن است به دلایل پزشکی و ترجیح خانواده به تأخیر نیز بیفتد و 2 تا 6 ماه پس از تولد انجام گردد.

در نوع غیرکلاسیک که خفیف‌تر است، اگر فرد بدون علامت باشد نیازی به درمان ندارد. اما در صورت بروز علائم خفیف، معمولاً دز پایینی از گلوکوکورتیکوئیدها تجویز می‌شود. برخلاف نوع کلاسیک، افراد مبتلاء به نوع غیرکلاسیک معمولاً به درمان مادام‌العمر نیاز ندارند.

همچنین، انجام حمایت روانی و مشاوره برای مبتلایان این اختلال نیز دارای اهمیت است؛ زیرا کنترل ابعاد عاطفی و اجتماعی این بیماری می‌تواند کیفیت زندگی را بهبود دهد.

برای درخواست هرگونه مشاوره ژنتیکی تلفنی و نمونه‌گیری در آزمایشگاه جهت انجام آزمایش غربالگری، با تلفن 1650 آزمایشگاه پاتوبیولوژی و ژنتیک پزشکی پارس لب تماس بگیرید.

آنچه از مقاله «هیپرپلازی مادرزادی آدرنال چیست؟» آموختیم

هیپرپلازی مادرزادی آدرنال (CAH) یک اختلال ژنتیکی مهم است که می‌تواند از بدو تولد تا بزرگسالی علائمی متنوع و گاه تهدیدکننده داشته باشد. شناخت انواع مختلف این عارضه (کلاسیک و غیرکلاسیک)، آگاهی از علائم مرتبط با کمبود هورمون‌ها یا افزایش تولید آندروژن‌ها و همچنین توجه به روش‌های تشخیصی (غربالگری نوزادان و آزمایش‌های ژنتیکی) در مدیریت و پیشگیری از عوارض جدی آن نقش اساسی دارد.

با استفاده از درمان‌های دارویی، انجام جراحی در صورت نیاز و بهره‌مندی از حمایت‌های روانی، اغلب می‌توان کیفیت زندگی افراد مبتلاء به CAH را به میزان قابل‌توجهی بهبود داد. همچنین، آگاهی والدین و بهره‌مندی از مشاوره ژنتیک برای پیشگیری و تشخیص زودهنگام این بیماری اهمیت فراوان دارد.

• منابع:

https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/17817-congenital-adrenal-hyperplasia