آزمایش PCR (واکنش زنجیره‌ای پلیمراز) به عنوان یکی از پیشرفته‌ترین و دقیق‌ترین روش‌ها برای شناسایی و اندازه‌گیری مواد ژنتیکی، نقش بسیار مهمی در پزشکی و بیولوژی دارد. این تکنیک به‌ویژه در تشخیص عفونت‌ها، بررسی سرطان‌ها و شناسایی تغییرات ژنتیکی بسیار کاربردی است.
به کمک تست PCR، حتی مقادیر بسیار کم از مواد ژنتیکی ویروس‌ها، باکتری‌ها یا سلول‌های غیرطبیعی قابل شناسایی هستند. از آنجا که دقت و حساسیت این آزمایش بالا است، استفاده از آن در تشخیص سریع و موثر بسیاری از بیماری‌ها مانند کووید-۱۹، به امری حیاتی تبدیل شده است. همچنین، انواع مختلفی از این تکنیک برای دستیابی به اهداف تشخیصی متفاوت، مانند Real-time PCR و Multiplex PCR، توسعه یافته‌اند که هرکدام با ویژگی‌ها و قابلیت‌های خاص خود، در زمینه‌های مختلف پزشکی و پژوهشی به کار می‌روند.
تست PCR (Polymerase Chain Reaction) چیست؟
آزمایش (واکنش زنجیره‌ای پلیمراز)، آزمایشی دقیق و قابل اعتماد برای تشخیص برخی بیماری‌های عفونی، انواع خاصی از سرطان و تغییرات ژنتیکی است. از تست‌های PCR برای شناسایی مقادیر بسیار کم مواد ژنتیکی یک پاتوژن (میکروب یا عامل بیماری‌زا) یا سلول‌های غیرطبیعی در نمونه‌های خون، بزاق، موکوس یا بافت استفاده می‌کنند.
مواد ژنتیکی که ممکن است در تست پی‌سی‌آر بررسی شوند شامل DNA و RNA هستند. DNA حاوی اطلاعات ژنتیکی برای رشد و توسعه موجودات زنده است و RNA اطلاعاتی را از DNA کپی می‌کند و به تولید پروتئین‌ها کمک می‌کند. برخی ویروس‌ها از RNA به جای DNA برای ذخیره اطلاعات ژنتیکی خود استفاده می‌کنند.
انواع روش‌های آزمایش PCR
PCR براساس هدف به دو دسته عمده کیفی (جهت شناسایی و تعیین نوع میکروارگانیسم‌ها استفاده می‌شود) و کمی (برای اندازه‌گیری تعداد میکروارگانیسم‌ها به کار می‌رود) تقسیم می‌شود. اما براساس تکنیک و روش، تست پی‌سی‌آر انواع گوناگونی دارد که در ادامه به طور خلاصه به برخی از آنها اشاره می‌نماییم.
-
روش استاندارد PCR
در این روش، سه مرحله تکراری شامل ترکیب (جدا شدن رشته‌های DNA)، توسعه (چسبیدن پرایمرها به رشته‌های DNA) و تمدید (سنتز DNA جدید توسط آنزیم) انجام می‌گردد. این روش به منظور تکثیر DNA و تشخیص وجود یا عدم وجود یک توالی خاص در نمونه استفاده می‌شود.
-
Real-time PCR
این روش به محققان این امکان را می‌دهد که در حین انجام PCR، تعداد کپی‌های DNA هدف را به طور همزمان و مستقیم اندازه‌گیری کنند. این کار معمولاً با استفاده از فلورسانس صورت می‌گیرد. این روش به ویژه برای بررسی دقیق مقدار DNA در نمونه و اندازه‌گیری تغییرات ژنتیکی در زمان واقعی (مانند بار ویروسی یا بیان ژن) مفید است و در تشخیص‌های پزشکی، پژوهش‌های ژنتیکی و زیست‌شناسی مولکولی کاربرد دارد.
-
Multiplex PCR (PCR چندگانه)
در این روش از چند جفت پرایمر (Primer) مختلف در یک واکنش استفاده می‌شود تا چندین هدف به طور همزمان تکثیر شود. این روش برای موفقیت به بهینه‌سازی شرایط اتصال پرایمرها نیاز دارد تا از تکثیر ناقص یا نتایج نامطلوب جلوگیری شود. این روش با چالش‌هایی نظیر رفتار متفاوت پرایمرها در دماهای مختلف روبرو است و برای حل این مسائل، از کیت‌های تجاری مخصوص Multiplex PCR استفاده می‌شود.
علاوه بر این سه نوع پی‌سی‌آر، Long-range PCR، Single-cell PCR،Fast-cycling PCR ،Methylation-specific PCR (MSP) ، Digital PCR و…، نیز از انواع دیگر PCR براساس تکنیک و روش هستند.
نکته: عوامل متعددی می‌توانند بر دقت و کیفیت آزمایشگاه‌ها و تست‌های PCR تأثیر بگذارند. این عوامل شامل دستگاه‌های مورد استفاده، نوع و بازدهی آنزیم DNA پلیمراز، تخصص و مهارت پرسنل، کنترل کیفیت در آزمایشگاه و میزان بهینه‌سازی فرآیندها است. به همین دلیل، سطح دقت و کیفیت نتایج در آزمایشگاه‌های مختلف می‌تواند متفاوت باشد. انتخاب بهترین آزمایشگاه در ورامین و حومه آن (پاکدشت، قرچک، پیشوا و جوادآباد) جهت انجام آزمایش PCR، می‌تواند به کسب نتایج آزمایشگاهی دقیق کمک نماید.
انواع روش‌های نمونه‌گیری برای تست پی سی آر (PCR)
تست PCR (واکنش زنجیره‌ای پلیمراز) به طور کلی برای تشخیص انواع عفونت‌ها و بیماری‌ها از جمله کووید-۱۹ یا کرونا استفاده می‌گردد. برای انجام این تست، نمونه‌ای از بدن فرد گرفته می‌شود تا در آزمایشگاه مورد بررسی قرار گیرد. برای آزمایش PCR روش‌های نمونه‌گیری مختلفی وجود دارد. در ادامه، به بررسی هر کدام از این روش‌ها می‌ردازیم.
-
نمونه‌گیری با سواب بینی (Nasal Swab)
این روش یکی از رایج‌ترین روش‌های نمونه‌گیری برای تست PCR می‌باشد. در این روش، از سواب یا چوب پنبه‌ای برای جمع‌آوری نمونه از پشت بینی و گلو استفاده می‌گردد. سواب به آرامی وارد حفره بینی می‌شود تا به ناحیه حلق پشت بینی، جایی که غلظت ویروس‌ها زیاد است، برسد. این روش معمولاً برای تشخیص بیماری‌های تنفسی، از جمله کووید-۱۹، به کار می‌رود.
-
سواب بینی میانی (Nasal Mid Turbinate Swab یا NMT)
این روش که به اختصار «NMT» نیز نامیده می‌شود، عمل نمونه‌گیری برای آزمایش PCR از عمق داخل بینی انجام می‌شود. در این روش، سواب به میزان کمتری وارد بینی می‌شود و از ناحیه میانی بینی نمونه‌گیری می‌کند. این روش به دلیل عمق مناسب نمونه‌گیری، نتایج دقیقی ارائه می‌دهد و به راحتی قابل انجام می‌باشد. در این روش، فرد احساس ناراحتی کمتری نسبت به سواب پشت حلقی دارد.
-
نمونه‌گیری از بزاق (Saliva Sample)
نمونه‌گیری از بزاق یکی دیگر از روش‌های نمونه‌گیری برای آزمایش PCR می‌باشد. در این روش، فرد باید مقدار مشخصی از بزاق خود را داخل لوله‌ای کوچک تف کند. سپس نمونه بزاق برای بررسی به آزمایشگاه فرستاده می‌شود. این روش، به‌ویژه در شرایطی که فرد ممکن است ناراحتی شدیدی نسبت به سواب‌های بینی یا گلو داشته باشد، گزینه مناسبی است و به راحتی توسط خود فرد نیز قابل انجام است. نمونه بزاق نیز می‌تواند برای شناسایی ویروس‌ها و عوامل بیماری‌زا به‌کار رود و در بسیاری از آزمایش‌های کووید-۱۹ (جهت تشخیص ویروس کرونا) استفاده می‌شود.
-
نمونه‌گیری از خون (Blood Sample)
برخی از تست‌های PCR به نمونه خون نیاز دارند. بنابراین برای اینگونه از آزمایشات PCR، یک نمونه خون از رگ فرد گرفته می‌شود. تست PCR روی نمونه خون معمولاً در مواردی انجام می‌گردد که هدف شناسایی عفونت‌های خاصی است که در جریان خون وجود دارند. این روش عمدتاً در موارد غیر از بیماری‌های تنفسی (مانند برخی عفونت‌های ویروسی و باکتریایی) مورد استفاده قرار می‌گیرد و به آزمایشگاه اجازه می‌دهد تا اطلاعات دقیقی درباره سطح و نوع عفونت در بدن فرد به دست آورد.
هر کدام از این روش‌های نمونه‌گیری بر اساس نیازهای تشخیصی و نوع عفونت، انتخاب می‌شوند و می‌توانند به تشخیص دقیق کمک کنند. انتخاب بهترین آزمایشگاه در ورامین و حومه آن (پاکدشت، قرچک، پیشوا و جوادآباد) برای انجام آزمایش پی‌سی‌آر، به دلیل برخورداری از امکانات و تجهیزات پیشرفته، سبب کسب نتایج آزمایشگاهی دقیق و قابل اعتماد می‌گردد.
آیا برای انجام تست PCR نیاز به آمادگی خاصی است؟
برای انجام تست PCR نیازی به هیچ آماده‌سازی خاصی نیست و ناشتا بودن برای انجام این تست لازم نمی‌باشد.
در مورد خطرات تست PCR نیز باید گفت زمانی که نمونه‌گیری از خون انجام می‌شود، انجام این تست بسیار کم‌خطر می‌باشد. اما نمونه‌گیری با سواب بینی برای آزمایش PCR می‌تواند باعث تحریک گلو یا سرفه شما شود.
برای درخواست هرگونه مشاوره ژنتیکی تلفنی و نمونه‌گیری در آزمایشگاه جهت انجام تست PCR، با تلفن 1650 آزمایشگاه پاتوبیولوژی و ژنتیک پزشکی پارس لب تماس بگیرید.
آنچه از مقاله «آزمایش PCR چیست؟ انواع روش تست پی‌سی‌آر» آموختیم
آزمایش PCR، با توانایی شناسایی دقیق و سریع بیماری‌ها و تغییرات ژنتیکی، به ابزاری ارزشمند در دنیای پزشکی و تحقیقات بیولوژیکی تبدیل شده است. انواع مختلف این آزمایش، بسته به نیازهای تشخیصی و نوع عفونت، امکان تشخیص و تحلیل‌های دقیقی را فراهم می‌آورند و به پژوهشگران و پزشکان کمک می‌کنند تا با دقت بیشتری بیماری‌ها را شناسایی و مدیریت کنند.
تست PCR می‌تواند در بحران‌های سلامت مانند پاندمی‌ها موثر ظاهر شود (همچنان که در پاندمی کووید-۱۹ بسیار کمک‌کننده ظاهر شد) و با تشخیص بیماری‌ها به بهبود کیفیت زندگی انسان‌ها کمک کند.
با توجه به اهمیت نتایج آزمایش پی‌سی‌آر، انتخاب بهترین آزمایشگاه ورامین توسط افراد جهت انجام این آزمایش، می‌تواند به کسب نتایج دقیق آزمایشگاهی و اطلاع درست از وضعیت سلامتی کمک نماید.
- منابع:
