آزمایش تشخیص ایدز (HIV) چیست؟ | انواع، تفسیر

تشخیص به‌ موقع ویروس HIV، یکی از مهمترین مراحل در کنترل و مدیریت این بیماری است. ویروس نقص ایمنی انسانی (HIV)، که از طریق تماس با مایعات بدن مانند خون و مایعات جنسی منتقل می‌شود، به سیستم ایمنی حمله می‌کند و می‌تواند منجر به ایجاد سندرم نقص ایمنی اکتسابی یا ایدز (AIDS) شود.

با توجه به اینکه تشخیص سریع و شروع درمان می‌تواند به کنترل ویروس و جلوگیری از پیشرفت به مرحله ایدز کمک کند، انجام آزمایشات HIV نقش حیاتی در مراقبت از سلامت فردی و عمومی دارد. آزمایشات مختلفی برای تشخیص ویروس HIV وجود دارد که بسته به زمان تماس با ویروس و شرایط فرد، از نوع آزمایش‌های آنتی‌بادی، آنتی‌ژن-آنتی‌بادی و تست‌های نوکلئیک اسید (NAT) استفاده می‌شود.

در این مقاله به بررسی انواع آزمایش‌های HIV و نحوه تفسیر نتایج تست ایدز می‌پردازیم و اطلاعات لازم در خصوص این بیماری و فرآیندهای تشخیصی آن ارائه می‌دهیم.

منظور از آزمایش HIV چیست؟

تست HIV جهت تشخیص ابتلاء فرد به ویروس نقص ایمنی انسانی (HIV) انجام می‌شود. HIV یک عفونت منتقله از راه جنسی و مایعات بدن (مانند خون و بزاق) است که به سیستم ایمنی بدن حمله می‌نماید و باعث می‌شود بدن نتواند به‌خوبی با عفونت‌ها مقابله کند. در برخی موارد، این ویروس می‌تواند منجر به سندرم نقص ایمنی اکتسابی یا ایدز (AIDS) شود که خطرناک و تهدیدکننده زندگی است.

اهمیت آزمایش ایدز یا HIV در این است که هرچه زودتر فرد از وضعیت خود مطلع شود، سریع‌تر می‌تواند درمان را شروع کند. درمان‌های کنونی HIV می‌توانند سیستم ایمنی را تقویت نمایند و به بدن کمک کنند تا بهتر با ویروس مقابله کند. درمان زودهنگام می‌تواند از پیشرفت به ایدز جلوگیری کند.

انواع آزمایش‌های تشخیص ایدز (HIV)

آزمایش اسید نوکلئیک (NAT)، آزمایش آنتی‌بادی HIV و  آزمایش آنتی‌ژن – آنتی‌بادی، سه نوع آزمایش کلی ایدز و ویروسHIV  هستند. در ادامه راجع به هر کدام توضیحاتی بیان می‌شود.

• آزمایش اسید نوکلئیک (NAT یا Nucleic Acid Test)

آزمایش NAT جهت شناسایی RNA ویروس HIV (ماده ژنتیکی ویروس) در خون انجام می‌گردد. برای انجام این آزمایش، یک نمونه خون از ورید گرفته می‌شود. تست اسید نوکلئیک همچنین می‌تواند میزان ویروس در خون (به اصطلاح بار ویروسی) را نیز تعیین کند.

مزیت انجام تست NAT این است که HIV را خیلی زود و با دقت بالا تشخیص می‌دهد. با این حال، انجام این آزمایش هزینه بالایی دارد و بیشتر برای بررسی دقیق‌تر در افرادی که مشکوک به عفونت هستند یا برای اندازه‌گیری بار ویروسی استفاده می‌شود و برای غربالگری اولیه مورد استفاده قرار نمی‌گیرد.

آزمایش NAT معمولاً عفونت HIV را 10 تا ۳۳ روز پس از ورود ویروس به بدن می‌تواند تشخیص دهد.‌

• آزمایش آنتی‌ژن–آنتی‌بادی (Antigen/Antibody Test)

آزمایش آنتی‌ژن–آنتی‌بادی ترکیبی از بررسی آنتی‌ژن‌ها و آنتی‌بادی‌های HIV می‌باشد. آنتی‌ژن‌ها موادی هستند که سیستم ایمنی را تحریک می‌کنند تا علیه HIV مبارزه کند. اگر فرد مبتلاء به HIV یا ایدز باشد، آنتی‌ژن p24 در خون او وجود خواهد داشت. این آزمایش همچنین به دنبال آنتی‌بادی‌های HIV (پادتن‌ها) است که بدن برای مقابله با ویروس تولید می‌کند.

از آنجایی که آنتی‌ژن‌ها زودتر از آنتی‌بادی‌ها در خون ظاهر می‌شوند، بنابراین آنتی‌ژن–آنتی‌بادی می‌تواند HIV را در مراحل اولیه‌تر تشخیص دهد. آزمایش آنتی‌ژن–آنتی‌بادی معمولاً می‌تواند عفونت HIV را ۱۸ تا ۴۵ روز پس از ابتلاء تشخیص دهد.

• آزمایش آنتی‌بادی HIV (Antibody Test)

آزمایش آنتی‌بادی HIV جهت شناسایی آنتی‌بادی‌های HIV که سیستم ایمنی بدن در پاسخ به ویروس اچ‌آی‌وی یا ویروس ایدز تولید می‌کند، انجام می‌شود. تست آنتی‌بادی HIV ساده‌ و رایج‌ می‌باشد و معمولاً برای انجام آن از نمونه خون یا بزاق دهانی استفاده می‌شود.

تست‌‌ آنتی‌بادی تشخیص ایدز (تست آرایه ایمنی یا الایزا) بعد از  ۲۳ تا ۹۰ روز بعد از ورود ویروس به بدن می‌تواند آن را تشخیص دهد.

نکته: برای غربالگری اولیه HIV، معمولاً از آزمایش آنتی‌بادی یا آزمایش ترکیبی آنتی‌ژن–آنتی‌بادی استفاده می‌شود. اما اگر نتیجه آزمایش غربالگری مثبت باشد، با انجام آزمایش‌های بیشتر (مثل آزمایش NAT) نسبت به صحت نتیجه اطمینان حاصل می‌گردد.

در کنار این 3 نوع آزمایش کلی ایدز، ما دو نوع آزمایش دیگر هم داریم: تست رپید HIV و تست خانگی HIV. در ادامه توضیحاتی نسبت به این دو مورد هم بیان می‌نماییم.

• تست رپید HIV

تست رپید HIV (سریع‌ترین آزمایش ایدز) یکی از روش‌های سریع و آسان برای تشخیص ویروس HIV می‌باشد. دلیل محبوبیت تست‌های رپید HIV، امکان انجام آن در زمان کوتاه (معمولاً حدود ۲۰ دقیقه) و ارائه نتایج دقیق است. این آزمایش عمدتاً از نوع تست آنتی‌بادی می‌باشد؛ به این معنی که در این نوع آزمایش، بدن شما از طریق آنتی‌بادی‌های تولید شده در برابر ویروس HIV بررسی می‌شود.

برای انجام آزمایشات رپید HIV یا نمونه خون از شما گرفته می‌شود یا بزاق دهانتان. اگر نتیجه تست رپید شما مثبت باشد، حتماً باید آزمایش تأییدی دیگری (مانند تست‌های ترکیبی یا NAT) برای تأیید نتیجه انجام شود؛ زیرا نتیجه مثبت در این آزمایش‌ها نیاز به بررسی دقیق‌تری دارد.

• تست خانگی HIV

تست خانگی HIV و کیت‌های آزمایش ایدز در خانه امکان انجام آزمایش ایدز در خانه را برای شما فراهم می‌کند. تست‌های خانگی ایدز (به اینگونه تست‌ها، تست‌های خودارزیابی هم می‌گویند) شامل موارد زیر هستند:

• • استفاده از سوآب برای جمع‌آوری نمونه مایع دهانی
  • استفاده از یک کیت برای انجام آزمایش توسط خود فرد

نتایج کیت‌های آزمایش ایدز در عرض ۲۰ دقیقه قابل مشاهده است. در صورت مثبت بودن نتیجه آزمایش خانگی ایدز شما، فرد نیاز به انجام تست‌های تأییدی دارد. مهم است بدانید که از هر ۱۲ مورد ابتلاء به HIV، یک نفر ممکن است نتیجه منفی کاذب دریافت کند.

نکته: در حال حاضر تست خون خانگی با استفاده از نمونه خون در دسترس نمی‌باشد. انجام آزمایش تشخیص ایدز در بهترین آزمایشگاه ورامین و حوزه آن (پاکدشت، قرچک، پیشوا و جوادآباد) به جهت داشتن تجهیزات پیشرفته و کادر حرفه‌ای، به کسب نتایج قابل اطمینان کمک می‌نماید.

تفسیر آزمایش ایدز یا ویروس اچ‌آی‌وی

جواب آزمایش ایدز شما یا مثبت است و یا منفی. در برخی موارد هم جواب تست ایدز شما به صورت عدد، Reactive یا Non Reactive گزارش می‌شود. در ادامه در خصوص هر 5 حالت توضیحاتی ارائه می‌گردد.

• نتیجه منفی آزمایش  (Negative Test Result)

اگر نتیجه آزمایش HIV شما منفی باشد؛ یعنی هیچ نشانه‌ای از ویروس HIV در نمونه شما یافت نشده است. اما منفی بودن تست شما به این معنا نیست که شما قطعاً HIV ندارید. شما هنوز ممکن است ویروس HIV داشته باشید، اما هنوز خیلی زود است که آزمایش بتواند آن را تشخیص دهد. پزشک شما می‌تواند به شما بگوید که آیا نیاز به آزمایش دوباره در زمان دیگری است یا نه.

اگر شما آزمایش خانگی انجام داده‌اید و 90 روز یا بیشتر از زمانی که در معرض خطرHIV  قرار گرفته‌اید، گذشته است، می‌توانید مطمئن باشید که HIV ندارید. اما اگر کمتر از 90 روز از آن زمان گذشته باشد، احتمالاً باید در آینده آزمایش دیگری انجام دهید تا مطمئن شوید.

• نتیجه مثبت آزمایش (Positive Test Result)

اگر نتیجه آزمایش ایدز شما مثبت باشد، یعنی نشانه‌هایی از ویروس HIV در نمونه شما یافت شده است. در این حالت، شما به آزمایش پیگیری دیگری برای تأیید ابتلاء خود به HIV نیاز دارید (مگر اینکه آزمایش NAT انجام داده باشید).

اگر از آزمایش خانگی ایدز استفاده کرده‌اید، باید به پزشک مراجعه کنید تا آزمایش‌های پیگیری انجام شود. اما اگر آزمایش ایدز خود را در بیمارستان یا آزمایشگاه انجام داده‌اید، همان مرکز انجام آزمایش پیگیری را برای شما فراهم می‌کند.

اگر نتیجه آزمایش پیگیری شما هم مثبت باشد، یعنی مبتلاء HIV هستید. در این حالت، باید فوراً درمان ضد رتروویروسی  (ART) را آغاز نمایید، حتی اگر هنوز احساس سلامتی می‌کنید.

داروهای ضد رتروویروسی نمی‌توانند HIV را درمان کنند، اما می‌توانند مقدار ویروس را در خون شما را به حدی کاهش دهند که آزمایشات ایدز نتوانند آن را تشخیص دهند.

نکته: اگر شما با HIV زندگی می‌کنید، باید به طور منظم به پزشک مراجعه نمایید تا آزمایش‌هایی برای بررسی وضعیت درمان و سلامت شما انجام شود. انتخاب بهترین آزمایشگاه در ورامین (پارس لب) و حوزه آن (پاکدشت، قرچک، پیشوا و جوادآباد) جهت انجام آزمایشات خود به کسب نتایج دقیق و درست آزمایشگاهی کمک می‌کند.

• نتیجه عددی آزمایش ایدز

جواب آزمایش ایدز در برخی موارد به صورت عددی (بین 0 تا 1.5) است و این عدد، نشان‌دهنده میزان جذب در چاهک آزمایش می‌باشد. بر اساس شدت واکنش بین آنتی‌بادی‌ها و آنتی‌ژن‌های موجود در نمونه خون، دستگاه عدد را محاسبه می‌نماید. عدد 1 هم معمولاً به عنوان نقطه تصمیم‌گیری (cut off) ما در آزمایش مطرح می‌باشد. بر همین اساس، تفسیر نتیجه عددی آزمایش ایدز به سه صورت است:

• • کمتر از 1: به معنای منفی بودن نتیجه آزمایش ایدز و عدم وجود ویروس HIV در نمونه است.
  • نزدیک به 1: در این حالت، نتیجه آزمایش مبهم است و باید آزمایش مجدد انجام شود تا اطمینان حاصل گردد.
  • بیشتر از 1: نشان‌دهنده مثبت بودن نتیجه آزمایش و وجود ویروس HIV در بدن فرد است.

• نتیجه Non Reactive

این نتیجه به این معنی می‌باشد که آنتی‌بادی مربوط به ویروس HIV در بدن فرد یافت نشده است. Non Reactive بودن نتیجه آزمایش شما می‌تواند دو حالت داشته باشد:

• یا فرد اصلاً به ویروس HIV مبتلاء نشده است.
• یا ویروس ممکن است وارد بدن شده باشد، اما هنوز آنتی‌بادی‌های کافی برای شناسایی آن توسط آزمایش تولید نشده است.

در حالت دوم، به فرد توصیه می‌شود که آزمایش خود را پس از مدتی تکرار کند؛ به خصوص اگر فرد در دوره پنجره (دوره‌ای که بدن هنوز آنتی‌بادی کافی تولید نکرده) قرار داشته باشد، نیاز به تکرار است.

• نتیجه Reactive

این نتیجه نشان می‌دهد که آنتی‌بادی‌های مربوط به ویروس HIV در بدن فرد شناسایی شده‌اند. این آنتی‌بادی‌ها توسط گلبول‌های سفید بدن در پاسخ به ورود ویروس تولید می‌شوند و نشان‌دهنده ابتلاء به ویروس HIV است.

آزمایش HIV در منزل

آزمایش HIV در منزل با استفاده از کیت‌های خانگی امکان‌پذیر است و به افراد کمک می‌کند به‌طور خصوصی و سریع از وضعیت ابتلا یا عدم ابتلا به ویروس HIV مطلع شوند. این آزمایش‌ها معمولاً با یک نمونه‌گیری ساده از نوک انگشت برای گرفتن چند قطره خون یا با استفاده از بزاق دهان انجام می‌شوند. برای دقت در نتیجه، بسیار مهم است که فرد دستورالعمل‌های کیت را به‌دقت دنبال کند، از تجهیزات استریل استفاده کند، و شرایط بهداشتی را رعایت نماید. انجام آزمایش HIV در منزل همچنین باید در زمان مناسبی باشد، چرا که ویروس ممکن است تا چند هفته بعد از ابتلا در بدن شناسایی نشود (به‌اصطلاح دوره پنجره). به همین دلیل، بهتر است پیش از انجام این آزمایش، با پزشک یا مشاور سلامت مشورت شود تا اطمینان حاصل شود که آزمایش در زمان مناسب و شرایط دقیق انجام می‌شود. در صورت مثبت بودن نتیجه آزمایش خانگی، تأیید آن با آزمایش‌های تخصصی در آزمایشگاه توصیه می‌شود.

برای درخواست هرگونه مشاوره ژنتیکی تلفنی و نمونه‌گیری در آزمایشگاه جهت انجام آزمایش تشخیص ایدز (HIV)، با تلفن 1650 آزمایشگاه پاتوبیولوژی و ژنتیک پزشکی پارس لب تماس بگیرید.

آنچه از مقاله «آزمایش تشخیص ایدز (HIV) چیست؟ | انواع، تفسیر» آموختیم

تشخیص زودهنگام ویروس  HIVیکی از کلیدی‌ترین اقدامات برای پیشگیری از پیشرفت بیماری به مرحله ایدز است. آزمایشات مختلف HIV از جمله تست‌های اسید نوکلئیک  (NAT)، آنتی‌ژن-آنتی‌بادی و آنتی‌بادی HIV، هرکدام ویژگی‌های خاصی دارند که بسته به مرحله‌ی بیماری و نیاز فرد انتخاب می‌شوند. تست NAT می‌تواند ویروس را در مراحل اولیه شناسایی کند و برای تأیید تشخیص استفاده می‌شود، در حالی که تست‌های سریع و خانگی به افراد امکان می‌دهند تا بدون نیاز به مراجعه به آزمایشگاه وضعیت سلامتی خود را بررسی کنند.

آگاهی از نتایج و تفسیر صحیح آنها نیز نقش مهمی در مدیریت وضعیت سلامت دارد. نتایج آزمایشات شما چه منفی، مثبت، مبهم یاReactive  و Non Reactive باشد، نیازمند پیگیری‌های بیشتر برای اطمینان از وضعیت واقعی خود است. شروع سریع درمان ضد رتروویروسی (ART) در افراد مبتلاء به HIV می‌تواند به کاهش بار ویروسی و جلوگیری از انتقال و پیشرفت بیماری کمک کند.

با توجه به اهمیت دقیق بودن آزمایشات ایدز، با انتخاب بهترین آزمایشگاه ورامین و حومه آن (پاکدشت، قرچک، پیشوا و جوادآباد)یعنی پارس لب اهمیت زیادی دارد تا نتایج دقیق و قابل اطمینان به دست آید.

• منابع:

https://my.clevelandclinic.org/health/diagnostics/4849-hiv-testing