سرطان، به عنوان یک بیماری پیچیده و چندعاملی، موضوعی است که در سال‌های اخیر توجه بسیاری از محققان و پزشکان را به خود جلب کرده است. این بیماری می‌تواند ناشی از عوامل متعددی باشد که از جمله آن‌ها می‌توان به عوامل محیطی و ژنتیکی اشاره کرد. در این راستا، بررسی نقش ژنتیک در بروز سرطان و اینکه چگونه تغییرات ژنتیکی می‌توانند خطر ابتلا به این بیماری را افزایش دهند، به یکی از محورهای اصلی تحقیقات پزشکی تبدیل شده است. بسیاری از افراد به‌ویژه آن‌هایی که در خانواده‌شان سابقه سرطان وجود دارد، به دنبال یافتن پاسخ‌هایی برای این سوالات هستند که آیا ژنتیک واقعا می‌تواند خطر ابتلا به سرطان را تعیین کند و چه اقداماتی می‌توانند در کاهش این خطر مؤثر باشند.
آیا سرطان یک بیماری ژنتیکی است؟
بله، سرطان یک بیماری ژنتیکی است که با به وجود آمدن تغییراتی در ژن‌ها ایجاد می‌شود این تغییرات باعث از کنترل خارج شدن رشد سلولی و تکثیر آن‌ها می‌شود. ژن‌ها بخش‌هایی از DNA هستند که اطلاعاتی را اعم از تولید و ساخت پروتئین‌ها در خود جای داده‌اند. بسته به شرایط ژنتیکی یا حتی محیطی احتمال ایجاد تغییرهایی در ژن وجود دارد که به اصطلاح جهش نامیده می‌شود در واقع، برخی از این جهش‌ها ممکن است به‌طور مستقیم با مکانیزم‌های سلولی مرتبط باشند که باعث ایجاد و رشد و تکثیر غیرقابل کنترل سلول‌های سرطانی شوند.
تغییرات ژنتیکی می‌توانند به صورت شکل‌های زیر باشند:
- جهش‌های نقطه‌ای، حذف یا اضافه شدن قطعاتی از DNA و یا تغییرات در تعداد کروموزوم‌ها باشند.
- جهش‌های ژنتیکی ارثی که از والدین به فرزندان منتقل می‌شوند.
- عوامل محیطی یا سبک زندگی برای مثال وجود مواد کارسینوژن (سرطان‌زا) در تنباکو (سیگار و قلیان)، اشعه ماورابنفش خورشید و…
از این رو، شناسایی و بررسی این تغییرات ژنتیکی می‌تواند به پزشکان کمک کند تا خطر ابتلا به سرطان را در بیماران پیش‌بینی کنند و به‌طور مؤثرتری درمان‌ها را برنامه‌ریزی نمایند. این اطلاعات می‌تواند به‌ویژه برای افرادی که در خانواده‌شان سابقه سرطان وجود دارد، بسیار حیاتی باشد.
ذکر این نکته حائز اهمیت است که در طول عمر یک فرد میلیون‌ها جهش در DNA به وجود می‌آیند درحالی که اکثر این جهش‌ها خطرزا نیستند و در بیشتر مواقع باعث ایجاد مشکلات ژنتیکی مثل سرطان نمی‌شوند و به راحتی این جهش اصلاح می‌شود
تغییرات ژنتیکی چگونه باعث ایجاد سرطان می‌شود؟
تاثیرات ژنتیکی بر بروز سرطان به‌ویژه در مواردی که جهش‌های خاصی در ژن‌ها وجود دارد، قابل مشاهده است. برخی از ژن‌ها به‌عنوان ژن‌های سرطانی شناخته می‌شوند که در صورت وجود جهش در آن‌ها، احتمال بروز سرطان افزایش می‌یابد. به عنوان مثال، ژن‌های BRCA1 و BRCA2 به‌طور ویژه با سرطان سینه و تخمدان ارتباط دارند. زنان حامل جهش‌های این ژن‌ها دارای خطر بالاتری برای ابتلا به این نوع سرطان‌ها هستند.
اما آیا هر فرد حامل جهش مستعد کننده سرطان لزوماً به سرطان مبتلا می‌شود؟ پاسخ به این سوال منفی است. بسیاری از افراد ممکن است دارای جهش‌های ژنتیکی باشند، اما به سرطان مبتلا نشوند. این موضوع نشان‌دهنده این است که عوامل محیطی و سبک زندگی نیز نقش مهمی در بروز سرطان دارند. به‌عبارت دیگر، وجود یک جهش ژنتیکی به‌تنهایی کافی نیست و نیاز به یک سری عوامل دیگر نیز وجود دارد که در نهایت ممکن است منجر به بروز سرطان شود.
تحقیقات نشان می‌دهند که تعامل بین ژن‌ها و عوامل محیطی می‌تواند تعیین‌کننده باشد. به‌عنوان مثال، یک فرد ممکن است دارای جهش‌هایی باشد که او را در معرض خطر ابتلا به سرطان قرار دهد، اما اگر این فرد سبک زندگی سالمی داشته باشد و از عوامل محیطی مضر دوری کند، ممکن است خطر ابتلا به سرطان به‌طور قابل توجهی کاهش یابد.
عوامل وراثتی در سرطان به چه معناست؟
عوامل وراثتی در سرطان به تغییرات ژنتیکی اشاره دارد که از نسل به نسل منتقل می‌شوند. این عوامل می‌توانند شامل جهش‌های موروثی باشند که به‌طور مستقیم با خطر ابتلا به برخی از انواع سرطان‌ها ارتباط دارند. در برخی از خانواده‌ها، وجود سابقه چندین مورد سرطان در نسل‌های مختلف می‌تواند نشان‌دهنده وجود یک یا چند ژن سرطانی باشد که در آن خانواده به‌صورت ارثی منتقل شده است.
بررسی‌های علمی نشان می‌دهند که افراد با سابقه خانوادگی سرطان باید به‌ویژه از نظر خطر ابتلا به سرطان، بررسی ژنتیکی شوند. این بررسی‌ها می‌توانند به شناسایی جهش‌های موروثی و ارزیابی خطر ابتلا به سرطان کمک کنند. به عنوان مثال، افرادی که در خانواده‌ی آن‌ها سابقه سرطان روده در سنین کمتر وجود دارد، ممکن است با انجام آزمایشات ژنتیکی مشخص کنند که آیا آن‌ها نیز جهش‌هایی در ژن‌های APC دارند یا خیر. همچنین این مسئله را در مورد افرادی که سابقه‌ی سرطان سینه در خانواده دارند را با بررسی جهش در ژن BRCA می‌توان انجام داد.
این آزمایشات می‌توانند به افراد کمک کنند تا تصمیم‌گیری‌های آگاهانه‌تری در مورد پیشگیری و درمان سرطان داشته باشند. به عنوان مثال، اگر یک فرد مشخص کند که دارای جهش‌های موروثی است، ممکن است تصمیم بگیرد که تحت نظر پزشک قرار گیرد و یا اقدامات پیشگیرانه مانند جراحی‌های پیشگیرانه انجام دهد.
آنچه از مقاله «رابطه سرطان و ژنتیک چیست؟» آموختیم
آیا سرطان از ژنتیک هم قابل انتقال است؟ پاسخ به این سوال مثبت است. برخی از انواع سرطان‌ها به‌طور مستقیم به تغییرات ژنتیکی و وراثتی مرتبط هستند. این تغییرات می‌توانند از والدین به فرزندان منتقل شوند و خطر ابتلا به سرطان را در نسل‌های بعدی افزایش دهند. به همین دلیل، افرادی که در خانواده‌های خود سابقه سرطان دارند، باید به‌ویژه مراقب سلامت خود باشند و در صورت لزوم، بررسی‌های ژنتیکی را انجام دهند.
انتقال ژنتیکی می‌تواند به‌صورت جهش‌های موروثی در ژن‌هایی مانند BRCA1 و BRCA2 باشد که در بالا به آن‌ها اشاره شد. اما این تنها جنبه‌ی انتقال ژنتیکی نیست. تغییرات دیگری نیز وجود دارند که می‌توانند به‌طور غیرمستقیم بر روی خطر ابتلا به سرطان تأثیر بگذارند. به‌عنوان مثال، برخی عوامل محیطی ممکن است با ژن‌های خاصی تعامل داشته باشند و در نتیجه خطر ابتلا به سرطان را افزایش دهند.
در نهایت، درک بهتر از ارتباط بین ژنتیک و سرطان می‌تواند به ما کمک کند تا اقدامات پیشگیرانه‌ای را انجام دهیم که ممکن است به کاهش خطر ابتلا به این بیماری کمک کنند. افرادی که دارای سابقه خانوادگی سرطان هستند، باید به‌دنبال مشاوره ژنتیکی باشند و اقدامات لازم را برای مراقبت از سلامت خود انجام دهند.
منبع:
https://www.cancer.gov/about-cancer/causes-prevention/genetics
