ازدواج فامیلی یا ازدواج خویشاوندی، نوعی از پیوند زناشویی است که بین افرادی با رابطه خونی مشترک صورت می‌گیرد. این نوع ازدواج، با وجود اینکه در بسیاری از جوامع به دلایل فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی رایج است، می‌تواند پیامدهای جدی ژنتیکی برای نسل‌های آینده به همراه داشته باشد.
در حالی که مزایایی نظیر تقویت روابط خانوادگی، حفظ دارایی‌ها در خانواده و سازگاری بیشتر زوجین از دلایل انتخاب این نوع ازدواج‌ها هستند، باید توجه داشت که خطرات ناشی از انتقال ژن‌های معیوب، از معایب اصلی آن محسوب می‌شود.
در این مقاله، ضمن بررسی تعریف ازدواج فامیلی و انواع آن، به مشکلات ژنتیکی و بیماری‌های شایع مرتبط با آن پرداخته‌ایم.
ازدواج فامیلی یا خویشاوندی چیست؟
ازدواج خویشاوندی یا ازدواج فامیلی (Consanguineous Marriage) به ازدواج‌هایی اطلاق می‌شود که در آن دو طرف با هم خویشاوند خونی هستند و حداقل یک جد مشترک دارند (این جد نباید دورتر از پدر بزرگ یا مادر بزرگ باشد). این نوع ازدواج‌ها می‌تواند شامل ازدواج‌هایی مانند پسرعمه و دختردایی، دخترعمه و پسردایی، دخترعمو و پسرعمو، و همچنین پسرخاله و دخترخاله باشد.
در ازدواج‌های فامیلی، افراد به طور مستقیم یا غیرمستقیم از نسل‌های یکسان یا نزدیک به هم هستند و به دلیل داشتن یک یا چند جد مشترک، این نوع پیوندها معمولاً در جوامع خاصی به وقوع می‌پیوندند.
-
انواع ازدواج فامیلی
انواع مختلفی از ازدواج‌های فامیلی وجود دارد که بر اساس درجه نزدیکی خویشاوندی تقسیم‌بندی می‌شوند. این تقسیم‌بندی به شکل زیر است:
- ازدواج فامیلی درجه 3: پسرعمه و دختردایی، دخترعمه و پسردایی، دخترعمو و پسرعمو و دخترخاله و پسرخاله
- ازدواج فامیلی درجه 4: ازدواج با نوه عمو، نوه دایی و نوه خاله
- ازدواج فامیلی درجه 5: ازدواج بین نوادگان
دلایل ازدواج فامیلی و مزیت‌های آن
ازدواج فامیلی در بسیاری از جوامع به دلایل مختلفی ترجیح داده می‌شود. این نوع ازدواج به دلیل سازگاری بیشتر میان زوجین و خانواده‌ها می‌تواند به تقویت روابط زناشویی و اجتماعی کمک کند.
همچنین، ازدواج فامیلی برای زنان مفیدتر است؛ چون حمایت بیشتری از همسر دریافت می‌کنند و مشکلات بهداشتی و مالی کمتری خواهند داشت. از سوی دیگر، این نوع ازدواج‌ها به حفظ پیوندهای خانوادگی و انتقال ارزش‌های فرهنگی کمک می‌کنند.
در کل خانواده‌ها معمولاً به دلیل مزیت‌های مثل تناسب فرهنگی، شناخت بیشتر زن و مرد از یکدیگر و حفظ دارایی‌ها در خانواده، ازدواج خویشاوندی را ترجیح می‌دهند.
مشکلات ژنتیکی ازدواج فامیلی چیست؟
ازدواج فامیلی می‌تواند مشکلات ژنتیکی متعددی را به همراه داشته باشد. از جمله این مشکلات می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- افزایش ریسک بیماری‌های ژنتیکی: این نوع ازدواج احتمال انتقال بیماری‌های ژنتیکی را افزایش می‌دهد. این بیماری‌ها می‌توانند شامل مشکلات شناختی، نقص قلبی، اختلال شنوایی و سایر بیماری‌های ارثی باشند.
- بروز اختلالات ژنتیکی مغلوب: در ازدواج‌های فامیلی، احتمال اینکه کودک دو نسخه از یک ژن معیوب از یک اجداد مشترک به ارث ببرد، افزایش می‌یابد. این امر ممکن است باعث بروز اختلالات ژنتیکی مغلوب شود که برای بروز آن نیاز به دو نسخه معیوب از ژن است.
- امکان بروز مشکلات در نسل‌های آینده: حتی اگر فرزندان حاصل از ازدواج فامیلی اختلال ژنتیکی نداشته باشند، احتمال بروز این اختلالات در نسل‌های آینده به دلیل انتقال ژن‌های معیوب از والدین وجود دارد.
- افزایش نقایص مادرزادی: در ازدواج‌های فامیلی، چون ژن‌های معیوب هم از طرف پدر و هم از طرف مادر به فرزند منتقل می‌شود، احتمال بروز نقایص و اختلالات مادرزادی در فرزند بیشتر از سایر ازدواج‌ها است.
-
احتمالات مختلف ارث‌بری ژن‌های معیوب توسط کودک
برای کودکی که یکی از ژن‌های خود را از هر یک از والدین به ارث می‌برد، سه احتمال وجود دارد:
- دریافت دو ژن سالم: در صورتی که کودک هر دو ژن سالم را از والدین خود به ارث ببرد، احتمال اینکه هیچ اختلال ژنتیکی در او بروز نکند، 25% می‌باشد. در این حالت، کودک نه تنها سالم است، بلکه ناقل اختلال ژنتیکی نیز نخواهد بود.
- دریافت یک ژن سالم و یک ژن معیوب: اگر کودک یک ژن سالم و یک ژن معیوب از والدین خود به ارث ببرد، به ظاهر سالم خواهد بود، اما ممکن است ژن معیوب را به نسل‌های آینده منتقل کند. احتمال وقوع این حالت 50% است.
- دریافت دو ژن معیوب: در صورتی که کودک هر دو ژن معیوب را از والدین خود به ارث ببرد، احتمال اینکه کودک به اختلال ژنتیکی مبتلا شود 25% می‌باشد. در این حالت، کودک به بیماری ژنتیکی مربوطه دچار خواهد شد.
انجام آزمایشات ژنتیک و غربالگری در بهترین آزمایشگاه ورامین و مناطق اطراف آن (پاکدشت، قرچک، پیشوا و جوادآباد) می‌تواند به شناسایی و ارزیابی خطرات ژنتیکی کمک کند و از بروز مشکلات ژنتیکی در نسل‌های آینده جلوگیری نماید. این آزمایشات به والدین کمک می‌کنند تا از وضعیت ژنتیکی خود و احتمال انتقال بیماری‌های ارثی به فرزندان آگاه شوند.
بیماری‌های ازدواج خویشاوندی
برخی از بیماری‌ها می‌توانند به دلیل ازدواج‌های فامیلی به فرزندان منتقل شوند. این بیماری‌ها شامل معلولیت ذهنی و جسمی، نقص مادرزادی قلب (CHD)، هموفیلی، تالاسمی، فنیل کتونوریا، فاویسم، کاتاراکت (آب مروارید)، سندرم داون، فلج مغزی، دیستروفی عضلات، سندرم کلاین فلتر، سندرم ترنر، سندرم نونان و بیماری‌های مرتبط با نقص ایمنی و تیروئید مادرزادی هستند. علاوه بر این، احتمال سقط جنین نیز در ازدواج‌های فامیلی بیشتر است. در ادامه، نسبت به برخی از این بیماری‌ها توضیحاتی ارائه می‌شود.
-
نقص مادرزادی قلب (CHD)
نقص مادرزادی قلب (که به انگلیسی به آن Congenital Heart Defect یا CHD گفته می‌شود) زمانی رخ می‌دهد که قلب یا رگ‌های خونی نزدیک قلب به طور طبیعی قبل از تولد رشد نمی‌کنند.
ازدواج‌های خویشاوندی می‌توانند باعث افزایش خطر بروز نقص‌های مادرزادی قلب در کودکان شوند. تحقیقات نشان داده‌اند که در خانواده‌هایی که اعضای آنها از خویشاوندان نزدیک (مثل پسرخاله یا دخترخاله) هستند، احتمال ابتلاء به بیماری‌های قلبی مادرزادی بیشتر از سایرین می‌باشد.
این بیماری‌ها شامل مشکلاتی مانند آترزی ریوی (PA)، تنگی دریچه ریوی (PS)، نقص دیواره بین دهلیزی بطنی (AVSD)، نقص دیواره بین بطنی (VSD) و نقص دیواره بین دهلیزی (ASD یا Atrial Septal Defect) می‌شوند. بنابراین، ازدواج‌های فامیلی می‌توانند احتمال انتقال مشکلات قلبی ژنتیکی به فرزندان را بالا ببرند.
-
هموفیلی
هموفیلی یا خون‌تراوی یک بیماری ارثی است که در آن بدن نمی‌تواند خون را درست لخته نماید و خونریزی را متوقف کند. این مشکل زمانی رخ می‌دهد که رگ خون پاره می‌شود و خونریزی ادامه می‌یابد. هموفیلی یکی از شایع‌ترین اختلالات خونریزی است که بیشتر در کشورهای در حال توسعه دیده می‌شود.
این بیماری به صورت ارثی و غالباً به صورت مغلوب به فرزندان منتقل می‌شود؛ به این معنا که برای بروز این بیماری، هر دو والد باید ناقل ژن بیماری باشند. ازدواج‌های فامیلی باعث می‌شود که احتمال انتقال چنین بیماری‌هایی افزایش یابد؛ زیرا در این نوع ازدواج‌ها ژن‌های مغلوب بیشتر در خانواده‌ها منتقل می‌شوند. بنابراین، در مناطقی که ازدواج‌های فامیلی رایج است، شیوع هموفیلی و سایر اختلالات مشابه بیشتر است.
نکته: استفاده از خدمات مشاوره ژنتیک، در کنار انجام آزمایش‌های ژنتیک و آزمایش غربالگری در برترین آزمایشگاه ورامین و مناطق همجوار (پاکدشت، قرچک، پیشوا و جوادآباد) به دلیل ارائه نتایج دقیق و قابل اعتماد، از اهمیت زیادی در شناسایی خطرات ژنتیکی و پیشگیری از بروز مشکلات ارثی در نسل‌های آینده برخوردار است.
برای درخواست هرگونه مشاوره ژنتیکی تلفنی و نمونه‌گیری در آزمایشگاه جهت انجام آزمایش ژنتیک ازدواج، با تلفن 1650 آزمایشگاه پاتوبیولوژی و ژنتیک پزشکی پارس لب تماس بگیرید.
آنچه از مقاله «ازدواج فامیلی چیست؟ مشکلات ژنتیکی ناشی از آن چیست؟» آموختیم
ازدواج فامیلی، هرچند از نظر فرهنگی و اجتماعی دارای مزایایی است، اما از منظر پزشکی و ژنتیک، می‌تواند خطرات قابل توجهی برای سلامت فرزندان و نسل‌های آینده به همراه داشته باشد. از مهمترین این خطرات می‌توان به افزایش احتمال بروز بیماری‌های ارثی مانند نقص‌های مادرزادی قلب، هموفیلی، تالاسمی و سایر اختلالات ژنتیکی اشاره کرد.
برای کاهش این خطرات، انجام مشاوره ژنتیک و آزمایش‌های غربالگری قبل از ازدواج و بارداری اهمیت بسیار زیادی دارد. آگاهی بخشی به خانواده‌ها در مورد عواقب ازدواج‌های فامیلی، به ویژه در مناطقی که این نوع ازدواج رایج است، می‌تواند نقش مؤثری در پیشگیری از مشکلات ژنتیکی ایفا کند.
در نهایت، اتخاذ تصمیم‌های آگاهانه با بهره‌گیری از دانش ژنتیک، به بهبود کیفیت زندگی و سلامت نسل‌های آینده کمک شایانی خواهد کرد.
- منابع:
