ناباروری یکی از چالش‌های شایع در زندگی بسیاری از زوج‌ها می‌باشد و آزواسپرمی مردان یکی از دلایل اصلی آن به شمار می‌رود. این وضعیت به علت صفر بودن تعداد اسپرم‌ها در مایع منی می‌باشد و این امر می‌تواند بر اثر عوامل مختلفی از جمله انسداد مسیر انتقال اسپرم، اختلالات هورمونی یا مشکلات ژنتیکی ایجاد شود.
درک علت‌های آزواسپرمی و آشنایی با روش‌های تشخیص و درمان آن می‌تواند به بسیاری از افراد کمک کند تا برای رفع این مشکل، مسیر مناسب را انتخاب کنند.
این مقاله به بررسی جامع انواع آزواسپرمی، علل بروز آن، روش‌های تشخیص و درمان این اختلال می‌پردازد.
منظور از بی‌نطفگی یا آزواسپرمی (Azoospermia) چیست؟
آزوسپرمی (اسپرم صفر) یکی از علت‌های اصلی ناباروری در مردان است که در آن اسپرم قابل اندازه‌گیری در مایع منی (ادرار) مرد وجود ندارد. معمولاً بیضه‌ها در کیسه بیضه مرد، اسپرم تولید می‌کنند. اسپرم‌ها از سیستم تولیدمثل مرد عبور کرده و با مایعات مخلوط می‌شوند تا مایع منی تشکیل گردد. مایع منی همان مایع سفید و غلیظی است که هنگام انزال از آلت تناسلی مرد خارج می‌شود.
آزواسپرمی به این معنی نیست که بیضه‌ها اسپرم تولید نمی‌کنند، بلکه به این معنی است که بیضه‌ها ممکن است اسپرم تولید کنند، اما مقدار قابل توجهی از آن به مایع منی نمی‌رسد و در آزمایش اسپرموگرام اسپرم صفر نشان داده می‌شود.
آزوسپرمی در 5 تا 10 درصد از مردانی که برای ارزیابی ناباروری مورد بررسی قرار می‌گیرند، مشاهده می‌شود. این وضعیت ممکن است از بدو تولد وجود داشته باشد یا در مراحل بعدی زندگی ایجاد گردد.
انواع آزواسپرمی
آزواسپرمی (عدم وجود اسپرم در مایع منی) به سه نوع آزواسپرمی پس از بیضه‌ای، آزواسپرمی بیضه‌ای و آزواسپرمی قبل از بیضه‌ای تقسیم می‌شود. در ادامه در خصوص هر کدام توضیحاتی بیان می‌شود.
-
آزواسپرمی پس از بیضه‌ای (Post-testicular azoospermia):
در این حالت، اسپرم تولید می‌گردد، اما به دلیل انسداد یا عدم ارتباط در مسیر دستگاه تناسلی نمی‌تواند خارج شود. به این نوع آزواسپرمی انسدادی (Obstructive azoospermia) نیز گفته می‌شود. این نوع آزواسپرمی، شایع‌ترین نوع می‌باشد و تا 40% از افراد مبتلاء به آزواسپرمی را شامل می‌شود.
-
آزواسپرمی بیضه‌ای (Testicular azoospermia)
در آزواسپرمی بیضه‌ای، به دلیل اختلال یا آسیب در ساختار یا عملکرد بیضه‌ها، تولید اسپرم کم می‌باشد یا اصلاً وجود ندارد. این نوع بی‌نطفگی به عنوان غیرانسدادی (Nonobstructive azoospermia) نیز شناخته می‌شود.
-
آزواسپرمی پیش از بیضه‌ای (Pretesticular azoospermia):
در این نوع آزواسپرمی، بیضه‌ها و مسیر تولید مثل ظاهراً طبیعی هستند، اما به دلیل عدم تحریک کافی هورمونی، اسپرم تولید نمی‌شود. این وضعیت ممکن است پس از شیمی‌درمانی یا به دلیل عدم تعادل هورمونی رخ دهد. این نوع نیز جزء آزواسپرمی غیرانسدادی است.
نکته: انتخاب بهترین آزمایشگاه در ورامین و مناطق اطراف آن (پاکدشت، قرچک، پیشوا و جوادآباد) باعث می‌شود که بتوان آزمایشات مختلف را در آن آزمایشگاه انجام داد و به صحت نتایج آن اطمینان نمود.
علائم آزواسپرمی
علائم آزواسپرمی در اغلب مردان قابل مشاهده نیست و معمولاً فرد تا زمانی که تلاش می‌کند تا با شریک خود باردار شود و نتایج موفقی نداشته باشد، متوجه آن نمی‌شود. مایع منی معمولاً به نظر طبیعی می‌رسد و عملکرد و میل جنسی معمولاً تحت تأثیر قرار نمی‌گیرند. با این حال، برخی افراد ممکن است علائمی مرتبط با علت زمینه‌ای این مشکل (مانند کاهش میل جنسی به دلیل عدم تعادل هورمونی یا توده‌ای در بیضه‌ها ناشی از عفونت) داشته باشند. برای تشخیص دقیق آزواسپرمی، نیاز به آزمایش اسپرم و بررسی‌های تخصصی توسط پزشک وجود دارد.
علت آزواسپرمی
دلایل مختلفی سبب آزواسپرمی انسدادی (آزواسپرمی پس از بیضه) و آزواسپرمی غیرانسدادی (آزواسپرمی پیش از بیضه و بیضه‌ای) می‌شوند. در ادامه، دلایل بروز هر کدام از آزواسپرمی‌ها بیان می‌گردد.
-
دلایل آزواسپرمی انسدادی
این نوع آزواسپرمی ناشی از انسداد یا گرفتگی مسیر انتقال اسپرم است. شایع‌ترین محل انسداد شامل اپیدیدیم (محل بلوغ اسپرم)، وازدفران و مجرای انزالی است. این انسداد‌ها مانند یک مانع فیزیکی عمل می‌کنند و نمی‌گذارند اسپرم از بیضه‌ها خارج شود. دلایل آزواسپرمی انسدادی عبارتند از:
- ضربه یا آسیب به بیضه‌ها
- عفونت‌ها (مانند اپیدیدیمیت)
- التهاب
- انزال معکوس یا انزال رتروگراد (Retrograde ejaculation)
- جراحی‌های قبلی در ناحیه لگن
- کیست‌ها یا توده‌ها
- وازکتومی (بستن لوله‌های منی‌بر)
- جهش ژن فیبروز کیستیک که ممکن است باعث عدم تشکیل وازدفران یا تجمع ترشحات غلیظ و مسدود شدن مسیر اسپرم شود.
-
دلایل آزواسپرمی غیرانسدادی
این نوع به دلیل اختلالات ژنتیکی یا هورمونی ایجاد می‌شود و برخلاف نوع انسدادی، انسداد فیزیکی وجود ندارد. دلایل بروز آزواسپرمی غیرانسدادی عبارتند از:
- اختلالات ژنتیکی مثل سندروم کالمن، سندروم کلاین‌فلتر و حذف کروموزوم Y
- عدم تعادل هورمونی و اختلالات غدد درون‌ریز مانند کمبود تستوسترون، هایپرپرولاکتینمی و مشکلات آندروژن.
- واریس بیضه (واریکوسل)
- عوارض برخی داروها که ممکن است به تولید اسپرم آسیب بزنند
- پرتودرمانی، شیمی‌درمانی یا مواجهه با فلزات سنگین یا سموم
- عدم وجود بیضه یا پایین نیامدن بیضه‌ها (کریپتورکیدیسم)
- اورکیت (التهاب بیضه‌ها)
- سبک زندگی ناسالم مانند سوءمصرف الکل یا مواد مخدر و صرف زمان زیاد در سونا یا وان‌های آب گرم
- بیماری‌های کبدی و کلیوی
تشخیص آزواسپرمی
جهت تشخیص بی‌نطفگی، پزشک علاوه بر انجام معاینات فیزیکی و بررسی تاریخچه پزشکی بیمار، آزمایشات و موارد زیر را نیز تجویز می‌کند:
- آزمایش منی
- آزمایش خون برای اندازه‌گیری سطوح تستوسترون و هورمون محرک فولیکول (FSH)
- آزمایش ژنتیک
- سونوگرافی از ناحیه کیسه بیضه
- MRI مغز (در صورتی که پزشک معتقد باشد که هیپوتالاموس یا غده هیپوفیز در بروز آزواسپرمی نقش دارند)
- بیوپسی بیضه
به این ترتیب با انجام آزمایشات و موارد بالا، آزواسپرمی در فرد تشخیص داده می‌شود و بهترین راه درمانی باتوجه به شرایط فرد انتخاب می‌گردد. انجام این آزمایشات در بهترین ازمایشگاه ورامین و حومه اطراف آن (پاکدشت، قرچک، پیشوا و جوادآباد) به کسب نتایج آزمایشگاهی دقیق، به دلیل برخورداری آن آزمایشگاه از تجهیزات پیشرفته و جدید، کمک می‌کند.
درمان آزواسپرمی
درمان آزواسپرمی بستگی به علت آن دارد و شامل چندین روش مختلف است. اگر علت آزواسپرمی انسداد در لوله‌ها یا مجاری باشد، جراحی برای رفع انسداد و بازسازی یا اتصال مجاری می‌تواند باعث بازگشت اسپرم در مایع منی شود.
در صورتی که آزواسپرمی ناشی از تولید کم هورمون‌ها باشد، درمان‌های هورمونی توسط پزشک تجویزی می‌شود. همچنین، در برخی موارد می‌توان اسپرم را به طور مستقیم از بیضه با استفاده از سوزن استخراج کرد و با کمک روش‌های کمک باروری (مانند IVF یا ICSI) بارداری را امکان‌پذیر کرد.
در برخی موارد، درمان می‌تواند باعث بازگشت اسپرم شود (به ویژه اگر علت آزواسپرمی انسداد باشد). اما بسته به نوع و علت آن، برخی از علل ممکن است درمان قطعی نداشته باشند.
نکته: اگر علت آزواسپرمی یک اختلال ژنتیکی باشد که ممکن است به فرزندان منتقل شود، استفاده از مشاوره ژنتیک ژنتیک توصیه می‌گردد.
برای درخواست هرگونه مشاوره ژنتیکی تلفنی و نمونه‌گیری در آزمایشگاه جهت انجام آزمایش آزواسپرمی (AZF)، با تلفن 1650 آزمایشگاه پاتوبیولوژی و ژنتیک پزشکی پارس لب تماس بگیرید.
آنچه از مقاله «آزواسپرمی چیست؟» آموختیم
آزواسپرمی یکی از علل اصلی ناباروری در مردان است که ممکن است ناشی از انسداد مسیر انتقال اسپرم یا مشکلات تولید اسپرم در بیضه‌ها باشد. این اختلال که می‌تواند به دلایل ژنتیکی، هورمونی، عفونت‌ها یا سبک زندگی ناسالم ایجاد شود، اغلب بدون علائم آشکار است و معمولاً هنگام بررسی دلایل ناباروری تشخیص داده می‌شود.
تشخیص آزواسپرمی با انجام آزمایش‌های دقیق و تخصصی امکان‌پذیر است و درمان آن بسته به نوع و علت، شامل روش‌های جراحی، درمان‌های هورمونی یا استفاده از تکنیک‌های کمک‌باروری می‌باشد.
با توجه به اهمیت این موضوع، انتخاب یک آزمایشگاه مجهز در ورامین و بهره‌مند شدن از خدمات مشاوره ژنتیک و پزشکی می‌تواند نقشی اساسی در تشخیص و درمان مؤثر داشته باشد.
در نهایت، اطلاع‌رسانی درباره این مشکل و استفاده از خدمات درمانی مناسب می‌تواند امیدواری برای درمان و دستیابی به باروری را برای بسیاری از مردان و زوج‌ها به ارمغان آورد.
منابع:
https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/15441-azoospermia
